Kultura

Jan Wiktor Sienkiewicz

 

Kolekcja Polskiej Sztuki Współczesnej

Polskiego OŚrodka SpoŁeczno-Kulturalnego

W Londynie

 

Po zakończeniu drugiej wojny światowej, a szczególnie w okresie terroru stalinowskiego, funkcjonował w Polsce mechanizm propagandowego i rzeczywistego w konsekwencji - głuchego milczenia w stosunku do sztuki polskiej powstającej na uchodźstwie. Dopiero po 1989 r. polska sztuka, powstała poza Polską od wybuchu drugiej wojny światowej, jako przedmiot badań naukowych, zaczęła przeżywać zasadnicze zmiany w obszarze systemów metodologicznych, a szczególnie w zakresie jej oceny i interpretacji.

Powodem tego stanu rzeczy była, osadzona w politycznych realiach socjalistycznej Polski, oficjalna doktryna „nakazująca”, by polscy artyści, szczególnie ci, którzy z generałem Władysławem Andersem osiedlili się na Wyspach Brytyjskich, zniknęli z dziejów polskiej kultury artystycznej XX wieku bez śladu i utonęli w mrokach niepamięci.

W konsekwencji, powojenne dzieje polskiej historii sztuki, przez sztuczne wyeliminowanie dorobku plastycznego artystów - uchodźców pozostają nadal w znacznej mierze niepełne. Tę wyrwę jeszcze mocniej akcentowały nieliczne przypadki powrotów artystów do Polski Ludowej.

Zgromadzona w XX w. przez Zrzeszenie Polskich Artystów Plastyków w Wielkiej Brytanii i przechowywana od 1977 r. w budynku POSK przy King Street w Londynie, Kolekcja Polskiej Sztuki Współczesnej, jest świadectwem tego, co często podkreślał Stanisław Frenkiel, że sztuka polska nie kończyła się na Odrze i Nysie Łużyckiej, lecz w pełni rozwijała się również poza granicami powojennej Polski i winna mieć swoje trwałe miejsce w dziejach polskiej kultury artystycznej XX w.

Idea stworzenia stałej kolekcji, prezentującej w stolicy Wielkiej Brytanii powojenny dorobek polskich twórców na emigracji, sięga okresu stabilizacji społecznej i ekonomicznej, jaki miał miejsce w Anglii pod koniec lat 50. minionego stulecia. W 1958 r. w łonie tzw. polskiego Londynu zostało powołane do życia Zrzeszenie Polskich Artystów Plastyków w Wielkiej Brytanii (APA), którego prezesem był początkowo Tadeusz Koper, a sekretariat objęła na dwa lata Halina Sukiennicka. Po rezygnacji Kopera ze stanowiska prezesa, Sekretariat APA przeszedł w ręce Janiny Baranowskiej, która prowadziła całość spraw administracyjnych do roku 1980, kiedy to została wybrana prezesem Zrzeszenia. Wcześniej,w 1979 r., funkcję tę przez rok pełnił Stanisław Frenkiel. Na jego wniosek Marian Bohusz-Szyszko został dożywotnim honorowym prezesem Zrzeszenia.

W 1965 r. Zrzeszenie podjęło inicjatywę zebrania kolekcji sztuki polskiej na obczyźnie, by przekazać ją na własność i pod opiekę Polskiego Ośrodka Społeczno-Kulturalnego. W 1966 r. projekt został przyjety przez zarząd POSK, a organizacją i dokumentacją zbioru zajęła się Janina Baranowska. W dn. 12 grudnia 1967 r. z okazji uroczystości 25-lecia Biblioteki Polskiej w Londynie oraz przejęcia prawa własności do niej przez POSK, ten dar artystów został uroczyście przekazany i ulokowany w pomieszczeniach przy 9, Princes Gardens.

Od 1972, kiedy ostatecznie do Kolekcji przekazano około stu prac, do 1979 roku trwały dyskusje nad sposobem ekspozycji zgromadzonych dzieł. Ostatecznie ofiarowany przez APA zbiór malarstwa polskiego rozlokowany został na początku lat 80. XX w. w gmachu POSKu na ścianach dwóch klatek schodowych, a także w sali wykładowej na III piętrze, w Sali Szafirowej, w gabinecie kierownika POSKu oraz w salce przy księgarni. Nigdy jednak, pomimo podejmowanych prób, ten największy w Londynie zbiór współczesnej sztuki polskiej poza krajem, nie doczekał się fachowego opracowania naukowego oraz publikacji w postaci katalogu.

Zachowany do dzisiaj w POSKu trzon, zgromadzonej w XX w. kolekcji, liczy obecnie blisko dwieście dzieł artystów-plastyków, zarówno (jak pisała Halina Sukiennicka) tych „o bardzo silnych indywidualnościach”, jak i twórców „o skromniejszych możliwościach”. Niemniej jednak, ich twórczość, która od wybuchu drugiej wojny światowej powstawała wpierw w warunkach wojskowych rygorów i frontowych działań (na Bliskim i Środkowym Wschodzie oraz na Półwyspie Apenińskim), a następnie we Włoszech i w Wielkiej Brytanii, jest w dużej mierze świadectwem „mocy przystosowawczej” kierunków malarskich (a szczególnie kapizmu), reprezentowanych przez prace poszczególnych twórców, do zmieniających się warunków, w których one powstawały. To m.in. Zygmunt Turkiewicz, Stanisław Frenkiel, Janina Wolff-Bogucka, Marian Bohusz-Szyszko, Janina Baranowska i cała plejada innych twórców, których dzieła prezentowane są na obecnej wystawie, a którzy począwszy od 1942 r., dołączali do szeregów Armii Polskiej na Wschodzie i 2 Korpusu, podnosili znaczenie polskiej plastyki poza Polską, w obcych środowiskach artystycznych i kręgach kulturowych, a organizowane przez nich wystawy sztuki świadczyły o żywotności i wysokim poziomie malarstwa polskiego i spełniały niebagatelną rolę propagandową w krajach postoju polskiego wojska.

Polscy artyści, których dzieła znajdują się w kolekcji POSK, to w przeważającej większości twórcy ważni nie tylko dla dziejów polskiej sztuki, ale docenieni - m.in. dzięki wystawom w polskich galeriach sztuki w Londynie takich, jak: Drian Galleries, Grabowski Gallery i Centaur Gallery – przez brytyjskich znawców i krytyków sztuki, a wielu z nich na stałe wpisało się w pejzaż i dzieje powojennego życia artystycznego i historię sztuki Wielkiej Brytanii XX w.

Zgromadzoną przez Halinę Sukiennicką i Janinę Baranowską kolekcję współczesnej sztuki polskiej, będącą własnością POSKu, tak pod względem artystycznym, jak i historycznym,  uznać należy za jedną z najciekawszych w polskich środowiskach emigracyjnych na świecie, kolekcję XX-wiecznej sztuki polskiej powstałej na uchodźctwie.

 

 

 Uroczyste przekazanie „Kolekcji Sztuki Współczesnej” w dn. 12 grudnia 1967 r., 9, Princes Gardens. Pierwszy z lewej Marian Bohusz-Szyszko, pierwszy z prawej dr Stefan Zamoyski.